Hình thành

Ngày 30 tháng 11 năm 1939, Chiến tranh mùa đông nổ ra trên toàn tuyến biên giới Liên Xô - Phần Lan. Sau những thắng lợi ban đầu, Hồng quân bị cầm chân và phải chịu những thiệt hại nặng nề trước Phòng tuyến Mannerheim. Nguyên soái Kliment Voroshilov, Tổng chỉ huy Hồng quân trong chiến dịch Phần Lan bị cách chức. Ngày 7 tháng 1 năm 1940, theo đề nghị của Tổng tham mưu trưởng, Tư lệnh Tập đoàn quân bậc 1 Boris Shaposhnikov, Phương diện quân Tây Bắc được thành lập trên cơ sở Quân khu Leningrad, ban đầu gồm các tập đoàn quân 7 và 13,[1] để chuẩn bị công phá Phòng tuyến Mannerheim. Tư lệnh Tập đoàn quân bậc 1 Semyon Timoshenko được bổ nhiệm làm Tư lệnh Phương diện quân Tây Bắc. Trên thực tế, Timoshenko được trao quyền Tổng chỉ huy lực lượng Hồng quân với 6 tập đoàn quân tấn công Phần Lan, (gồm các tập đoàn quân 7, 13, 8, 9, 14 và 15).

Phương diện quân Tây Bắc bị giải thể ngày 13 tháng 3 năm 1940, ngay sau khi Chiến tranh mùa đông kết thúc. Cả Shaposhnikov và Timoshenko đều được thăng quân hàm Nguyên soái Liên Xô chỉ 2 tháng sau đó.

Trong Thế chiến thứ hai

Phương diện quân Tây Bắc lại được thành lập vào ngày 22 tháng 6 năm 1941, ngày đầu tiên trong Chiến tranh Xô-Đức theo chỉ lệnh của Dân ủy quốc phòng dựa trên các lực lượng của Quân khu Đặc biệt Baltic. Biên chế phương diện quân gồm các tập đoàn quân 8, 11 và 27, cũng như Quân đoàn đổ bộ đường không 5, sở chỉ huy của Quân đoàn bộ binh 65 cùng các đơn vị phòng không, không quân, công binh, hậu cần khác.[2] Sau đó, phương diện quân được bổ sung thêm các tập đoàn quân xung kích 1, 3, 4; các tập đoàn quân 22, 27, 34, 48, 53, 68, tập đoàn quân xe tăng 1, tập đoàn quân không quân 6, các cụm tác chiến đặc biệt, cụm tập đoàn quân Novgorod của trung tướng M.S.Hozina.

Trong các cuộc phòng thủ vào mùa hè và mùa thu năm 1941, các đơn vị của phương diện quân đã bị đánh bật ra khỏi vùng Baltic và phải rút lui vào khu vực hồ Ilmen và Demyansk, tại đây họ được tổ chức lại để ngăn bước tiến của quân Đức. Trong các cuộc phản công của Hồng quân vào đầu năm 1942, phương diện quân tham gia tấn công mặt nam cụm quân Demyansk, phối hợp với Phương diện quân Kalinin tấn công mặt bắc của cụm Rzhev-Vyazma của quân Đức. 22 tháng 1 năm 1942, các đơn vị ở cánh trái phương diện quân Tây Bắc chuyển cho phương diện quân Kalinin. Đến cuối tháng 2 năm 1942, khi quân Đức ở Demyansk bị chia cắt, các đơn vị của phương diện quân tiến tới sông Lovat, tiêu diệt bàn đạp của quân Đức ở hữu ngạn sông Lovat. Nhưng cuối cùng phương diện quân Tây Bắc sau các trận đánh kéo dài đã không thể tiêu diệt cụm quân Đức bị bao vây ở Demyansk.

Phương diện quân giải thể vào ngày 20 tháng 11 năm 1943, dưới chỉ thị của Bộ tổng Tư lệnh tối cao Liên Xô (STAVKA) ra ngày 15 tháng 11 năm 1943. Bộ chỉ huy phương diện quân rút vào làm lực lượng dựa bị của STAVKA, còn các đơn vị được tổ chức lại thành Phương diện quân Pribaltic 1.